Воздух

На подолу дадениот графикон прикажан е годишен тренд на емисиите на загадувачките кои предизвикуваат закиселување за период 1990 до 2022 година.

Графикон 1. Тренд на емисии за азотни оксиди и сулфур диоксид

Може и во двата случаи да се забележи променлив тренд со опаѓачки карактер започнувајќи од 2012-2013 година. 

Причините за намалувањето на NOx во последните години се должи, главно и првенствено на значително намалените емисии (74% за периодот 1990-2022) од NFR категоријата производство и дистрибуција на енергија  заради намалена работа на РЕК Осломеј  и модернизација на котлите на РЕК Битола и намалената потрошувачка на јаглен и мазут. Заради стариот возен парк (најмногу од автомобилите припаѓаат на ЕУРО класите 1-4 I) нема значителни редукции на емисија на оваа загадувачка супстанца од патниот сообраќај. Треба да се напомене дека заради расположливост на детални податоци за возниот парк, за периодот 2005-2020 година се применува методологија на пресметка на емисиите на ниво 3, додека за претходните години пресметките се вршени со примена на методологија на ниво 1.

Трендот од 2016 година е стабилен со ниски варијации помеѓу годините. Поголем прогрес во редукција на емисиите на NOx се очекува со обновување на возниот парк, подобрување на јавниот превоз и  зголемување на уделот на обновливи извори во производство на електрична енергија, потоа дефинирање на построги ГВЕ во ИСКЗ дозволата на РЕК Битола во која ќе бидат дадени активности за дополнително намалување на емисиите на азотни оксиди преку процес на модернизација на блокот 1 од термоелектраната, како и построги ГВЕ во ИСКЗ дозволите за согорување на горивата од индустријата, кои се очекува да се дефинираат во подзаконските акти од новиот Закон за индустриски емисии, кој треба да се донесе во текот на оваа година 

Во период 2012-2018 започнува тренд на опаѓање на SOx заради намалена потрошувачка на јаглен и мазут во термоелектраните. Сепак, нема значителна редукција на оваа загадувачка супстанца споредбено со другите европски земји бидејќи во инсталациите за производство на електрична енергија не се спроведени најдобри достапни техники за редукција на сулфурните оксиди кои произлегуваат од употребата на јаглен со голема количина на сулфур како и зголеменото количество мазут кое се користи првенствено од страна на РЕК Битола во последните неколку години. Од друга страна, намалени се емисиите на SO2 од согорувањето на горивата во индустријата и административните капацитети што се должи на примената на мазут со содржина на сулфур до 1%.

Сепак, оваа редукција нема значително намалување на вкупните емисии имајќи предвид дека уделот на емисии од инсталациите за производство на електрична енергија е клучен и во 2022 година и изнесува околу 95%. Во 2019 година има нагло зголемување на SOx емисиите поради зголемената употреба на јаглен со поголема содржина на сулфур и поголемо производство на електрична енергија во споредба со 2018 година. Но, во 2020 година емисиите повторно се намалуваат поради помалата потрошувачка на јаглен и тешки горива, но не на ниво на 2018. Во споредба со 2021 година, емисиите во 2022 година се зголемени за 2%, а во однос на 1990 година емисиите се намалени за 19%. Исто така, треба да се забележи дека 2022 година се направени пресметки на емисиите на оваа загадувачка супстанца, а не се земени во предвид мерењата заради големите разлики во вредностите на волуменските текови на издувните гасови во мерењата направени во различни месеци во текот на годината. 

За да се направи пак оценка на уделите на различните сектори во целокупниот извештаен период, направена е пресметка на емисиите по NFR категории. 

На следниот графикон се прикажани националните емисии пo NFR категории за период 1990-2022 од каде може да утврди уделот на изворите во целокупниот тренд. Со цел усогласеност со Инвентарот, кој се доставува во Обединетите нации и ЕЕА, не се земени предвид другите сектори како природни извори, кои не се вклучуваат во вкупните национални емисии.

Секторот Производство и дистрибуција на енергија е клучен и доминантен извор во просек од 80-90 % во целиот извештаен период. Така, во 2022 година, речиси сите емисии на SOx потекнуваат од секторот Производство и дистрибуција на енергија (97%), додека само околу 2.8% од вкупните национални емисии на SОx, потекнуваат од категоријата 1.A.2 Согорување на производни индустрии и градежништво. 

На следниот графикон се прикажани националните емисии на втората загадувачка супстанца NOx, која предизвикува киселост пo NFR категории за период 1990-2022 година, од каде може да утврди уделот на изворите во целокупниот тренд. Трендот е променлив, но со мали повторувачки падови до 2021 година. Остриот пад на емисиите (кој се забележува во категоријата производство на енергија) помеѓу 2012 и 2015 година се должи на помалата потрошувачка на јаглен во големите електрани и модернизацијата на котлите во електраната РЕК Битола. Во периодот 2016–2018 година емисиите се стабилни. Во споредба со 2022 година, емисиите во 2021 година се повисоки за 8%, поради зголемена употреба на мазут во термоцентралите

Графикон 3. Вкупни емисии на NOx по сектори на годишно ниво

Имајќи предвид дека азотните оксиди се еден од производите при процесот на согорување на горивата,  во целиот период 1990-2022 година во вкупните емисии на овие загадувачки супстанци изразени како азот диоксид најголем удел имаат три NFR категории, и тоа: 1.А.1 Производство на енергија, 1.А.2 Согорување во производни индустрии и градежништво и 1.А.3 Транспорт. Во 1990 година овие категории учествуваа во вкупните емисии на NOx со удели од 53%, 20% и 21%, соодветно, додека во 2022 година емисиите се намалени, а клучните категории учествуваат со 28%, 21% и 40% соодветно од секоја од наведените категории, споредено со 1990 година. Од оваа споредба може да се увиди влијаните на имплементацијата на добро достапните техники кај клучниот извор на оваа загадувачка супстанца.

Во однос пак на постигнатите цели во 2022 година, SОx се под националните граници плафони дефинирани во Гетеборшкиот протокол и Правилникот за количините на горните граници-плафоните, 1990 година за SOx (согласно Протоколот во врска со понатамошното намалување на емисиите на сулфурни оксиди,  а не е постигната целта од намалување на сулфурни оксиди за 30 проценти споредбено со 1980 година (вкупните емисии на SОx треба да изнесуваат 47 kt или помалку). Оваа цел ќе се оствари со воведувањето на десулфуризација во РЕК Битола. Заради фактот што ова мерка не е имплементирана не е постигнат националниот плафон за редукција на емисија на SOx. Воедно плафонот за емисии од големи согорувачки постројки опфатени со НПНЕ (Национален план за намалување на емисиите) за 2022 година за SOx е повторно надминат.

Од друга страна, NOx емисиите во 2022 година иако се повисоки во однос на претходната година, сепак се во согласност со Гетеборшкиот протокол и со Протоколот кон Конвенцијата за далекусежно прекугранично загадување на воздухот од 1979 година за контрола на испуштањето азотни оксиди или нивно прекугранично пренесување. Исто така, плафонот за емисии за NOx од големи согорувачки постројки опфатени со НПНЕ за 2022 година не  е надминат.

Опфат на податоци: excel

Извор на податоци: Користените податоци се вкупните национални емисии и емисиите категоризирани по NFR кои ЕЕА земјите членки и земјите соработнички ги доставуваат до ЕЕА и секретаријатот на Обединетите нации. Податоците се достапни на следната веб страна: https://cdr.eionet.europa.eu/mk/un/clrtap/inventories/envzewhna/ Податоците користени во овој извештај се во согласност со испратените податоци.

Податоците користени за пресметка на прекурсoрите на озон се преземени од Инвентарот на емисии назагадувачки супстанци во воздухот по дадени сектори, односно дејности, подготвен во период 2021-2022 година за целиот временски период 1990-2020 година.

Инвентаризацијата на метанот како еден од прекурсорите на озон се врши по IPPC методологијата. Во рамките на Третата комуникација кон UNFCCC, подготвен е инвентар на стакленички гасови за период 1990-2020 година и од таму се земени податоците за емисии на метан по сектори.

Од направенате инвентаризација на прекурсорите на озон може да се забележи дека трендот е променлив до 2011 година од кога следува опаѓачки карактер.

Графикон 1. Вкупни емисии на прекурсори на озонот

Промените во количините на емисиите за NOx и CO од секторот сообраќај произлегуваат од промената на потрошените количини на дизел и бензин кај патничките возила.  Во овој сектор од година на година се обновува возниот парк, но се зголемува и бројот на користени возила што придонесува да нема значителни намалувања на емисиите од сообраќај. Воедно треба да се потенцира дека методологија на пресметка на емисии на ниво 2 се применува во последните пет години што доведува и до намалување на емисиите на сите загадувачки супстанци. Потребно е повисоко ниво на пресметка да се користи за целиот период со што би се направила пореална оценка за трендот на емисии од секторот сообраќај. 

Што се однесува до редукција на емисиите на NOx од енергетскиот сектор со спроведената имплементација на IPPC директивата и воведувањето на најдобри достапни техники во инсталациите за производство на  топлински енергија, како и модернизација на постројките за производство на електрична енергија во 2013 година забележано намалување на емисиите на оваа загадувачка супстанца од енергетскиот сектор по 2013 година. Исто така, намалената потрошувачка на јаглен и мазут и намаленото производство на електрична енергија со постоечките енергетски капацитет доведува до намалување на емисиите на загадувачките супстанци кои произлегуваат од овој сектор. Количините на емисии на CO од несогорувачките објекти како домаќинствата најмногу зависи од употребата на дрва за затоплување. Овие емисии се намалуваат во последните години заради намалената потрошувачка на дрва, а зголемена на пелети и природен гас. Се очекува емисиите од овој сектор да се намалуваат и во иднина со зголемена примена на чисти горива, а особено со проширување на мрежата за гасификација.

Директивата 1999/13/EC која се однесува на  NMVOC емисии од примена на растворувачи во инсталации и одредени активности е делумно транспонирана (само во однос на граничните вредности) во националното законодавство, a не се воведени шемите за редукција за овие загадувачки супстанци. Од друга страна, транспонирањето на директивите 1994/63/ЕC и 2009/126/EC, кои се однесуваат на емисии од полнење и дистрибуција на бензин до бензинските станици е завршено, и во тек е имплементацијата на  Законот за контрола на емисии на испарливи органски соединенија при користење на бензини. Имено, во тек е регистрација на инсталации за складирање, инсталации за полнење и празнење на мобилни контејнери и на бензински станици, согласно донесениот правилник. 

Сепак намалувањето на емисиите на NMVOC од спроведување на донесената и планираната регулатива се очекува да се постигне во наредните години.
Кај емисиите од стакленичкиот гас, метан, вкупните емисии се зголемуваат заради раст на емисиите во секторот отпад (најмногу од одлагање на цврстиот отпад) заради трендот на раст на количините на цврст отпад. Емисијата на метан од секторот земјоделие има опаѓачки тренд заради намален број на одгледуван добиток и намалените земјоделски површини. Намалување на емисиите на оваа загадувачка супстанца се очекува со спроведување на Законодавството за отпад.
Уделите на емисиите на озонските прекурсори по сектори и нивната доминација во текот на извештајниот период се прикажани на графиконите со број од 2-5 за секој озонски прекурсор одделно.

Азотни оксиди NOx

Графикон 2. Вкупни емисии на NOx по сектори на годишно ниво

Главен извор на емисии на NOx во 2022 година  е NFR категоријата 1.А.3 - Транспорт со удел од 42%, по што следуваат категориите 1.А.1 Производство на енергија и 1.А.2 - Согорување од производни индустрии и градежништво со удели од 28% и 21%, соодветно.  NFR категоријата 1.А.4 - Други сектори (домаќинства, комерцијален, административен) во вкупните емисии на азотни оксиди учествува со удел од6%, додека останатите категории имаат помал или незначителен удел во вкупните емисии на азотни оксиди.

Јаглерод моноксид (CO)

Графикон 3. Вкупни емисии на СO по сектори на годишно ниво

Главен извор на емисии на CO во 2020 година  е NFR категоријата 1.А.4 - Други сектори (домаќинства, комерцијален, административен) со удел од  67%, по што следува NFR категоријата 1.А.3 - Транспорт со удел од 12%. Потоа следуваат категориите 1.А.2 - Согорување во производни индустрии и градежништво) со удел од 8%, 5. Отпад со удел од 7% и 1.А.1 - Производство на енергија со удел од 4%. 
Останатите NFR категории незначително учествуваат во вкупните емисии на јаглерод моноксид

Неметанските испарливи органски соединенија (NMVOCs)

Графикон 4. Вкупни емисии на NMVОC по сектори на годишно ниво

Главен извор на емисии на NMVOCs во 2022 година  е NFR категоријата 2 Индустриски процеси со удел од 36%, по што следуваат NFR категориите 1.B - Фугитивни емисии од горива и 1.А.4 Други сектори (домаќинства, комерцијален, административен), со по 21%, додека категориите 3 – Земјоделство, 1.А.3 Транспорт и .А.2 - Согорување во производни индустрии и градежништво учествуваат со удели во вкупните емисии на NMVOCs 13%, 5% и 2%. , и и  од.  Останатите категории имаат помал удел во вкупните емисии на овие загадувачки супстанции во 2022 година.

Метан(CH₄)

Графикон 5. Вкупни емисии на CH₄ по сектори на годишно ниво

Што се однесува до емисиите на метан овде категоризацијата на емисии е направена во неколку сектора: Енергија, Индустрија, Земјоделство, Шумарство и употреба на природни ресурси и Отпад. Направени се рекалулации и последна година во која се пресметани емисии на загадувачки супстанци во воздухот е 2019. За период 2020-2022 година се очекува инвентарот да биде подготвен во текот на следната година. Во 2019 година клучен е секторот Земјоделство, Шумарство и употреба на природни ресурси со 47% по што следи секторот Отпад со 38%, потоа следат емисии кои произлегуваат од Енергетскиот сектор со 15%. Во целиот прегледен период емисиите од секторот енергетика и земјоделство се намалуваат, а од секторот отпад се покачуваат со што и се зголемува уделот на емисии на метан од овој сектор. Зголемувањето на емисии од секторот отпад е резултат на зголемената популација и бавното спроведување на Стратегијата за отпад.

Во однос пак на постигнатите цели во 2022 година, емисиите на NOx и NMVOC се под националните граници плафони дефинирани во стариот Гетеборшкиот протокол и Правилникот за количините на горните граници-плафоните за 2010 година, во кој е транспонирана директивата 2001/81/EC, под емисиите за базните години 1987 година за NOx (согласно Протоколот кон Конвенцијата за далекусежно прекугранично загадување на воздухот од 1979 година за контрола на испуштањето азотни оксиди или нивно прекугранично пренесување) и 1988 година за NMVOC (согласно Протоколот кон Конвенцијата за далекусежно прекугранично загадување на воздухот од 1979 година за контрола на емисиите на испарливите органски соединенија или на нивното прекугранично пренесување).

Воедно постигната е целта за редукција на емисија на NOx од големи согорувачки постројки за 2022 година за оваа загадувачка супстанца.
За емисиите на CH4 и CO во ЕУ нема одредена цел но имплементацијата на одредени директиви и протоколи ќе влијае на нивна натамошна редукција. Воедно метанот е еден од шесте гасови кои се опфатени во рамките на Кјото протоколот, кој нашата земја го има ратификувано во 2004 година.

Опфат на податоци: excel

Извор на податоци: Министерство за животна средина и просторно планирање

Податоците за емисии на NMVOC, CO и NOX како вкупните национални емисии и емисиите категоризирани по NFR се преземени од следната веб страна:  https://cdr.eionet.europa.eu/mk/un/clrtap/inventories/envzewhna/, каде се поставени во февруари 2022 година. Податоците користени во овој извештај се во согласност со испратените податоци.

Методологија

Суспендирани честички со големина до десет микрометри се честички кои поминуваат низ отвор кој се селектира по големина со 50% губење на ефикасноста при аеродинамичен дијаметар со големина до десет микрометри (10 μm). Овие честички со димензии до 10 микрометри се таканаречени фини честички или аеросоли. Тие долго се задржуваат во воздухот и настануваат како резултат на природни и антропогени извори. Од природните извори значајни се жолтите дождови кои се јавуваат и кај нас, шумските пожари и хемиските реакции кои што се случуваат во природата. Од антропогените извори најзначајни се согорувањето на јагленот, дрвото и нафтата, индустриските процеси, транспортот и согорувањето на отпадот. На следните два графикони прикажана е изложеноста на популацијата на оваа загадувачка супстанца.

Графикон 1: Процент на урбаната популација изложена на загадување на воздухот во области каде концентрациите на загадувачките супстанци се повисоки од граничните/целните вредности

Графикон 2: Процент од урбаната популација изложена на концентрации на РМ10 над среднодневната гранична вредност, изразена како број на денови во текот на една календарска година

Загадувањето кое го предизвикуваат суспендираните честички е на високо ниво и е распространето насекаде во урбаните области во земјата. Просечните годишни концентрации на PM10 ја надминуваат годишната гранична вредност (40 µg/m³) во сите мониторинг станици поставени во урбани места во сите години од 2004 година наваму, со исклучок на мерното место Кочани каде што во 2019 година била измерена просечна годишна концентрација 37.89 mg/m³ која е под граничната вредност, мерните места Кочани и Битола каде што во 2020 година биле измерени просечни годишни концентрации кои се под граничната вредност (35.16 mg/m³ и 38 mg/m³ соодветно), како и на мерните места Кочани, Битола и Гевгелија во 2021 година (29.37 mg/m³, 32.24 mg/m³, и 30.59 mg/m³ соодветно). Во целиот анализиран период и покрај надминувањата на граничната вредност може да се забележи тренд на намалување на измерените концентрации на РМ10. Меѓутоа мора да се напомене дека во 2019 година покриеноста со податоци е многу ниска, односно во предвид се земени само податоци од мерните места во Скопје – Центар, Карпош и Ректорат, Кочани и Струмица кои што имаат покриеност со податоци во текот на 2019 година од над 75%. Во 2020 година односно ниска покриеност со податоци има само на мерните места Струмица, Битола – Битола 2 и Скопје – Ректорат. Во 2021 година ниска покриеност со податоци има само на мерното место Ректорат во Скопје.

Од обработените податоци за периодот 2004-2021 година може да се забележи дека целиот период 100 % од населението е изложено на концентрации на суспендирани честички кои ja надминуваат среднодневна гранична вредност од 50 mg/m³ која што не треба да биде надмината повеќе од 35 дена во една календарска година.

На следниот графикон е прикажана 36та највисока просечна среднодневна концентрација на РМ10.

Графикон 3: 36та највисока просечна среднодневна концентрација на PM10

Вкупни национални емисии на SOx има во 2020 година и тие изнесуваат 93.41kt. Во однос на 2019 годинакога вкупните емисии изнесуваа 114.65 kt, емисиите на сулфурни оксиди се намалени за 18.5% зарада намалената потрошувачка на јаглен во РЕК Битола. На следниот графикон е прикажан тренд на овие загадувачки супстанци во периодот 1990-2020 година.

Графикон 1. Тренд на вкупни емисии на сулфурни оксиди изразени како сулфур диоксид во периодот 1990-2020 година

На графиконот бр.3 пак прикажен е трендот по NFR категории за целиот период 1990-2020.

Графикон 2: Удел во вкупните национални емисии на SOx по NFR категории во 2020 година

На графиконот бр.3 пак прикажен е трендот по NFR категории за целиот период 1990-2019.

Графикон 3. Eмисии на сулфурни оксиди изразени како SO₂ по NFR категории на годишно ниво во периодот 1990-2020 година

Емисиите на SOx во целиот период 1990-2020 година доаѓаат главно од NFR категоријата 1.А.1- Производство на енергија каде влегуваат двете термоелектрани РЕК Битола и РЕК Осломеј, со забелешка дека во последните неколку години емисиите на сулфурни оксиди во најголем дел доаѓаат од термоелектраната РЕК Битола со посебен акцент на мошне високите емисии во 2019 година, потоа топланите за производство на топлинска енергија кои во периодот 1990-2013 год. работеа на мазут (во одредени периоди и делумно на гас), работата на ТЕЦ Неготино во одредени години и рафинеријата за нафта ОКТА Скопје која работеше со полн капацитет до 2011 год., во наредните две години со намален капацитет, а од 2014 година воопшто не работи.

NFR категоријата 1.А.2 – Согорување во производни индустрии и градежништво учествува со далеку помал удел во вкупните национални емисии на сулфурни оксиди, додека останатите NFR категории се незначителни извори на емисии на SOx.

Уделот на NFR категоријата 1.А.1 – Производство на енергија во вкупните емисии на сулфурни оксиди во 1990 година изнесуваше 92%, додека уделот во 2020 година, изнесува 95%. Во однос на 1990 година вкупните емисии на SОx од оваа категорија се намалени за 17%, додека во однос на 2019 година се намалени за 18.52%.

Најголем удел во овие емисии за целиот период 1990-2020 година од оваа NFR категорија има термоелектраната РЕК Битола и генерално трендот на вкупните емисии на SOx го следи трендот на емисиите од оваа инсталација. Падот на емисиите во 1991 година во однос на 1990 година како и флуктуациите (зголемувања и намалувања) со текот на годините главно доаѓаат од РЕК Битола и делумно РЕК Осломеј, односно заради количеството на јаглен кое се согорува т.е вкупната влезна топлотна моќ на горивото изразена во TJ. Исклучок е 2019 година каде се забележува двојно зголемување на емисиите на SОx во однос на претходната 2018 година, а дури и зголемување на емисиите во однос на 1990 година од 4.9%. Причината за овие резултати според известувањето од РЕК Битола може да се квалитетот на мерењето и содржината на сулфур во јагленот и мазутот кој се согорувале. Во 2018 година во однос на 2019 година пониско е вкупното време на работа на блоковите за околу 16%, пониско е производството на електрична енергија за 19.72%, согорено е пониско количество јаглен за 18.38% и мазут за 19.92%. Јагленот што согорувал во 2018 година е со долна топлотна моќ од 1609 kcal/kg, додека во 2019 година 1566 kcal/kg, следствено на тоа поголема е потрошувачката на јаглен за единица добиена енергија со што продукцијата на отпадни гасови е поголема. Во 2020 година има значително намалување на емисиите од 18.5% во однос на 2019 година.

Во периодот 1990-1999 година постои еден речиси континуиран тренд на емисии на SОx, кои потекнуваат од употребата на мазут како гориво. Почнувајќи од 2008 година како резултат на гасификацијата на топланите и неработењето на ТЕЦ Неготино и Рафинеријата за нафта, ОКТА емисиите на сулфурни оксиди од согорување на мазут се значително намалени и тие потекнуваат главно од употребата на ова гориво во РЕК Битола и РЕК Осломеј, а во последните неколку години заради редуцираната работа на РЕК Осломеј главно од РЕК Битола.

Во однос пак на постигнатите цели во 2020 година, емисиите на SOx се под националната граница-плафон дефинирана во Гетеборшкиот протокол и Правилникот за национални граници-плафони.

На следниот графикон е дадена споредба на националните емисии на SOx во период 2018-2020година со горната граница-плафон за 2010 година.

Графикон 4. Споредба  на националните емисии на SOx во период 2018-2020 година со горната граница-плафон за 2010 година

Може да се забележи дека националната граница-плафон за SOx од 110 kt не е надмината во 2020 година.

Според прикажаните годишни пресметани емисии Република Северна Македонија е во согласност со Гетеборшкиот протокол во однос на оваа загадувачка супстанца за 2020 година.

Во однос на Протоколот за намалување на емисиите на сулфурни оксиди или на нивното прекугранично пренесување најмалку за 30 проценти според кој националните емисии на сулфурни оксиди изразени како сулфур диоксид треба да се редуцираат за 30% сметајќи од 1980 година бидејќи емисиите за да се постигне оваа цел треба да изнесуваат 47 kt или помалку, оваа цел не е постигната во 2020 година, а според Протоколот во врска со понатамошното намалување на емисиите на сулфурни оксиди, според кој емисиите во годината n-2 (каде n e тековната година) не треба да ги надминуваат емисиите во 1990 година земјата е во согласност со истиот.

Вкупниот плафон за SOx за 2020 изнесува 15.855 kt согласно Националниот план за намалување на емисиите (NERP) за големи согорувачки постројки, што значи дека во однос на истиот вредноста на емисиите на сулфурни оксиди, кои произлегуваат од големите согорувачки постојки е надмината.

Имајќи предвид дека главен извор во вкупните национални емисии за SOx е NFR категоријата 1.А.1 – Производство на енергија, а во рамките на оваа категорија инсталацијата РЕК Битола, за да се постигнат поставените цели за вкупни емисии на сулфурни оксиди потребно е да се редуцираат емисиите на SOx од оваа инсталација. За таа цел во тек е процес на издавање на А-дозвола за усогласување со оперативен план од страна на Министерството за животна средина и просторно планирање за РЕК Битола во која ќе бидат дадени активности за намалување на емисиите на сулфур диоксид преку процес на десулфуризација, како и изнаоѓање на финансиски средства за истото.

Опфат на податоци: excel_1, excel_2

Извор на податоци: Министерство за животна средина и просторно планирање

Користените податоци се вкупните национални емисии и емисиите категоризирани по NFR категории кои ЕЕА земјите членки и земјите соработнички ги доставуваат до ЕЕА и Секретаријатот на Обединетите нации. Податоците се достапни по земја на следната веб страна: https://cdr.eionet.europa.eu/mk/un/clrtap/inventories/envyixaja. Податоците користени во овој извештај се во согласност со испратените податоци

Максимална вредност на вкупни национални емисии на NOx е забележана во 1990 година и таа изнесува 45.5 kt. Во 2020 година вкупните емисии изнесуваат 19.94 kt, што претставува историски најниска годишна вредност, и во однос на 1990 година се намалени за 56%, додека во однос на 2019 година се намалениза 13%.

Трендот на емисии на NOx во периодот 1990-2020 година е даден на следниот графикон.

Графикон 1. Тренд на вкупни емисии на азотни оксиди изразени како азот диоксид во периодот 1990-2020 година

Може да се забележи променлив тренд со опаѓачки карактер започнувајќи од 2011 година. Причините за намалувањето на емисиите во последните години се должи на значително намалените емисии на NOx од индустријата за производство на енергија заради намалениот обем на работа на РЕК Осломеј, модернизација на котлите на РЕК Битола и намалената потрошувачка на јаглен и мазут во производството на електрична енергија.

Заради стариот возен парк (околу 56% од автомобилите припаѓаат на ЕУРО класа 0-3) нема значителни редукции на емисија на овие загадувачки супстанци од патниот сообраќај. Воедно треба да се напомене дека заради расположливост на детални податоци за возниот парк за последните неколку години за период 2014-2020 година се применува методологија на пресметка на емисиите на ниво 2, додека за претходните години пресметките се вршени во примена на методологија на ниво 1. Поголем прогрес во редукција на емисиите на NOx се очекува со обновување на возниот парк и подобрување на јавниот превоз што и се забележува во 2020 во споредба со 2019 година. Исто така, во тек е процес на издавање на А-дозвола за усогласување со оперативен план од страна на Министерството за животна средина и просторно планирање за РЕК Битола во која ќе бидат дадени активности за дополнително намалување на емисиите на азотни оксиди преку процес на модернизација на блокот 1 од термоелектраната, со што истата целосно ќе биде усогласена со ГВЕ за азотни оксиди.

Уделот на NFRкатегориите во вкупните емисии на NOx за 2020 година може да се увиди од приказот на Графикон 2.

Графикон 2: Удел во вкупните национални емисии на NOx по NFR категорииво 2020 година

На следниот графикон е прикажан тренд на емисии на азотни оксиди изразени како азот диоксид во периодот 1990-2020 година по NFR категории.

Графикон 3. Eмисии на NOx по NFR категории на годишно ниво во периодот 1990-2020 година

Имајќи предвид дека азотните оксиди се еден од производите при процесот на согорување на горивата, во целиот период 1990-2020 година во вкупните емисии на овие загадувачки супстанци изразени како азот диоксид најголем удел имаат три NFR категории, и тоа: 1.А.1- Производство на енергија, 1.А.2 – Согорување во производни индустрии и градежништво и 1.А.3 – Транспорт. Во 1990 година овие категории учествуваа во вкупните емисии на NOx со удели од 53%, 20% и 21% соодветно, додека во 2020 година емисиите се намалени за 82%, 42% и 16%, соодветно од секоја од наведените категории, споредено со 1990 година, при што уделот на секоја од овие категории во вкупните емисии на азотни оксиди во 2020година изнесува 22%, 27% и 40% соодветно.

Во периодот 1990-2012 година најголем удел со приближно околу 50% во вкупните емисии на NOx има категоријата 1.А.1 – Производство на енергија во која спаѓаат инсталациите запроизводство на електрична енергија, топланите за производство на топлина за домаќинствата како и рафинеријата за нафта. Генерално трендот на вкупните емисии на NOx го следи трендот на емисиите од оваа NFR категорија. Падот на емисиите во 1991 година во однос на 1990 година како и флуктуациите (зголемувања и намалувања) со текот на годините главно доаѓаат од РЕК Битола и РЕК Осломеј, односно заради количеството на јаглен кое се согорува т.е вкупната влезна топлотна моќ на горивото изразена во TJ.

Во периодот 2014-2020 година се забележува, прво, натамошно намалување на вкупните емисии на NOx споредено со 2013 година и второ, мала разлика во годишните емисии на NОx. РЕК Осломеј работеше од еден до три месеци во секоја година во овој период. Исто така, во 2014 година целосно со работа запре и рафинеријата за нафта. Во 2020 година емисиите на азотни оксиди се на историски минимум и изнесуваат 19.94 ktи споредено со 2019 година се намалени за 13% пред се како резултат на намалените емисии од NFRкатегориите1.А.1 Производство на енергија (Јавна енергетика и електрани) за 24% и 1.А.3 Транспорт за 20%.

Во однос пак на постигнатите цели во 2020 година, емисиите на NOx се под националната граница плафони дефинирана во Гетеборшкиот протокол и Правилникот за национални граници-плафони. На следниот графикон е дадена споредба на националните емисии на NOx во период 2018-2020 година со горната граница-плафон за 2010 година.

Графикон 4. Споредба на националните емисии на NO_x во период 2018-2020 година со горната граница-плафон за 2010 година

Од дадениот приказ може да се заклучи дека во последните три години, националната граница-плафон за NOx од 39 kt не е надмината.

Според прикажаните годишни пресметани емисии Република Северна Македонија е во согласност со Гетеборшкиот протокол и националното законодавство во однос на овие загадувачки супстанци.

Во однос на Протоколот кон Конвенцијата за далекусежно прекугранично загадување на воздухот од 1979 година за контрола на испуштањето азотни оксиди или нивно прекугранично пренесување, според кој емисиите во годината n-2 (каде n e тековната година) треба да не ги надминуваат емисиите во базната година (која за нашата земја е 1987 година) нашата земја е во согласност со овој протокол во однос на пресметаните емисии за 2020 година.

Согласно Националниот план за намалување на емисиите (NERP) вкупниот плафон за NOx за 2020 изнесува 12672 kt, што значи дека во однос на пресметаната вредност на емисиите на азотни оксиди од големите согорувачки постројки за 2020 година, вкупниот плафон не е надминат.

Опфат на податоци: excel_1, excel_2

Извор на податоци: Министерство за животна средина и просторно планирање

Користените податоци се вкупните национални емисии и емисиите категоризирани по NFR категории кои ЕЕА земјите членки и земјите соработнички ги доставуваат до ЕЕА и Секретаријатот на Обединетите Нации. Податоците се достапни по земја на следната веб страна: https://cdr.eionet.europa.eu/mk/un/clrtap/inventories/envyixaja.Податоците користени во овој извештај се во согласност со испратените податоци.

Вкупните емисии на NMVOCs во 1990 година изнесуваа 47.6 kt и истите со одредени флуктуации остануваат приближно еднакви до 2000 година. Првото поголемо намалување на вкупните емисии се забележува во 2001 година првенствено заради намалените емисии на NMVOCs од NFR категориите 1.А.3 – Транспорт и 1.А.4 – Други сектори. Потоа следи периодот 2001-2005 година каде вкупните емисии исто така со одредени осцилации (зголемувања и намалувања) имаат приближно блиски вредности и се за околу 15-20% помали од периодот 1990-2000 година. Дополнително намалување на вкупните емисии има во 2005 година, заради намалените емисии на NMVOCs од NFR категоријата 1.А.3 – Транспорт, по што следува периодот 2005-2017 каде може да се каже дека вкупните емисии на NMVOCs по апсолутна вредност се приближно исти, односно незначително се разликуваат меѓу себе. Конечно, следува периодот 2017-2020 година каде се забележува не многу изразен, но забележителен надолен тренд на вкупните емисии на NMVOCs. Во 2020 година вкупните емисии изнесуваат приближно 22.34 kt и се за 53% пониски од оние во 1990 година а за 4% намалени во однос на претходната 2019 година. На следниот графикон прикажан е трендот на вкупните емисии на NMVOC.

Графикон 1. Тренд на вкупни емисии на NMVOCs во периодот 1990-2020 година

Уделот во вкупните национални емисии на NMVOCs по NFRкатегорииво 2020 година е прикажан на Графикон 2.

Графикон 2: Удел во вкупните национални емисии на NMVOCs по NFR категории во 2020 година

Генерално, во вкупните емисии на NMVOCs, во 2020 година, главно учествуваат четири NFR категории: 2 Индустриски процеси, 1.А.4 – Други сектори (домаќинства, комерцијален, административен), 3 Земјоделство и 1.B- Фугитивни емисии од горива – со удели од 37.6%, 24.8%, 17,1% и 11.5%, соодветно. Останатите NFR категории имаат помал или незначителен удел во вкупните годишни емисии на NMVOCs за 2020 година.

На графиконот бр.3 пак прикажан е трендот, по NFR категории во периодот 1990-2020 година.

Графикон 3. Eмисии на NMVOCs по NFR категории на годишно ниво во периодот 1990-2020 година

NFR категоријата 1.А.3 – Транспорт во вкупните емисии на NMVOCs во периодот 1990-2000 учествува со најголем удел (31% во 1990 година). Во 2020 година, уделот во вкупните годишни емисии на NMVOCs од оваа NFR изнесува само 5%, при што во 2020 година споредено со 1990 година емисиите се намалени за 93%, додека во однос на 2019 година се пониски за 31%. Може да се заклучи дека во целокупниот период 1990-2020 година се забележува значително опаѓачки тренд на емисиите на NMVOCs од оваа NFR категорија. Сепак, треба да се напомене дека заради расположливост на детални податоци за возниот парк за последните неколку години за период 2005-2020 година се применува методологија на пресметка на емисиите на ниво 3 додека за претходните години пресметките се вршени во примена на методологија на ниво 1 и затоа не може да се изведе конкретен заклучок за трендот на емисии на NMVOCs од оваа категорија во целокупниот извештаен период.

NFR категоријата 1.А.4 – Други сектори (домаќинства, комерцијален, административен) во вкупните емисии на NMVOCs во периодот 1990-2004 учествува со удел од 20 – 30% (22% во 1990 година) и по апсолутна вредност емисиите од оваа NFR категорија, кои главно доаѓаат од согорување на дрва во домаќинствата, комерцијалните и административните објекти како и употреба на мали домашни градинарски и земјоделски алатки, во овој период имаа приближно константна вредност. Од 2005 година се забележува намалување на емисиите на NMVOCs од NFR категоријата 1.А.4 – Други сектори, за околу 40%, првенствено заради намалената потрошувачка на дрва за согорување во домаќинствата и административните објекти. Во периодот 2005-2020 година емисиите на NMVOCs од оваа категорија имаат приближни вредности со одредени осцилации (намалувања и зголемувања). Во 2020 година, уделот во вкупните годишни емисии на NMVOCs од NFR категоријата 1.А.4 – Други сектори изнесува 25% , а во 2020 година споредено со 1990 година емисиите се намалени за 48%, додека во однос на 2019 година се приближно еднакви.

NFR категоријата 2 – Индустриски процеси во вкупните емисии на NMVOCs во периодот 1990-2020 учествува со значаен удел од 20 – 38% (26% во 1990 година) и по апсолутна вредност емисиите од оваа NFR категорија, кои главно доаѓаат од употреба на хемиски препарати и средства за премачкување во домаќинствата и индустријата, производство на различни хемиски и други производи како и производство на храна и пијалоци, во овој период имаа приближно константна вредност, со исклучок на периодот 1990-1992 година кога емисиите беа нешто поголеми споредено со останатиот период 1993-2020 година. Во 2020 година, уделот во вкупните годишни емисии на NMVOCs од NFR категоријата 2 – Индустриски процеси е 38%, а во 2020 година споредено со 1990 година емисиите се намалени за 32%, првенствено заради помалата употреба на средства за премачкување во домаќинствата и индустријата и прекинот на производство на одредени хемиски производи, додека во однос на 2019 година се пониски за 3%.

NFR категоријата 3 – Земјоделство во вкупните емисии на NMVOCs во периодот 1990-2020 година учествува со речиси континуиран удел и тоа: во 1990 година со 12%, додека во 2020 година со удел од 17%. Иако, уделот во последните години во вкупните емисии на NMVOCs од оваа NFR категорија расте, сепак по апсолутна вредност тие се намалени и во 2020 година во однос на 1990 година се редуцирани за 35%. Генерално, се забележува, покрај одредените мали флуктуации (зголемувања и намалување на емисиите со текот на годините), опаѓачки тренд на емисии на NMVOCs од оваа NFR категорија првенствено заради намалување на бројот на кокошки несилки, овци и коњи. Може да се наведе дека во периодот 2007-2018 година вкупните емисии на овие загадувачки супстанции од NFR категоријата 3 Земјоделство по апсолутна вредност се менуваат незначително, за да во 2019 година во однос на 2018 година вкупните емисии се намалени за 11%. Емисиите на NMVOCs во 2020 година во однос на 2019 година се приближно еднакви, односно се забележува незначитечно зголемување на емисиите од 1%.

NFRкатегоријата 1.B – Фугитивни емисии од горива учествува со удел од 12% во вкупните емисии на NMVOCs во 2020 година (6% во 1990 година), со забелешка дека од NFR категоријата 1.B – Фугитивни емисии од горива емисиите се речиси еднакви, по апсолутна вредност, со помали флуктуации, во целиот период 1990-2020 година.

Во однос пак на постигнатите цели во 2020 година, емисиите на NMVOCs се под националната граница плафони дефинирана во Гетеборшкиот протокол и Правилникот за национални граници-плафони.

На следниот графикон е дадена споредба на националните емисии на NMVOCs во период 2018-2020 година со горната граница-плафон за 2010 година.

Графикон 4. Споредба на националните емисии на NMVOCs во период 2018-2020 година со горната граница-плафон за 2010 година

Според прикажаните годишни пресметани емисии Република Северна Македонија е во согласност со Гетеборшкиот протокол и директивата 2001/81/ЕC во однос на овие загадувачки супстанции во сите години во периодот 2018-2020.

Во однос на Протоколот кон Конвенцијата за далекусежно прекугранично загадување на воздухот од 1979 година за контрола на емисиите на испарливите органски соединенија или на нивното прекугранично пренесување, според кој националните емисии на неметански испарливи органски соединенија треба да се редуцираат за 30% сметајќи од 1988 година како базна година земјата е во согласност со овој протокол во 2020 година, како и од почетокот на неговото усвојување во 2010 година.

Опфат на податоци: excel_1, excel_2

Извор на податоци: Министерство за животна средина и просторно планирање

Користените податоци се вкупните национални емисии и емисиите категоризирани по NFR категории кои ЕЕА земјите членки и земјите соработнички ги доставуваат до ЕЕА и Секретаријатот на Обединетите Нации. Податоците се достапни по земја на следната веб страна: https://cdr.eionet.europa.eu/mk/un/clrtap/inventories/envyixaja.Податоците користени во овој извештај се во согласност со испратените податоци.

Максимална вредност на вкупни национални емисии на NH₃ има во 1990 година и тие изнесуваа 15.8 kt. Во 2020 година вкупните емисии изнесуваат 8.5 kt и во однос на 1990 година се намалени за 46%, додека во однос на 2019 година се намалени за 1%. Трендот на вкупните емисии на амонијак е прикажан на следниот графикон.

Графикон 1. Тренд на вкупни емисии на NH₃ во периодот 1990-2020 година

Во целиот период 1990-2020 година се забележува генерално континуиран благ опаѓачки тренд, со одредени помали флуктуации (зголемувања) во одредени години, на вкупните годишни емисии на NH₃. Ова се должи на намалениот број на одгледуван добиток, намалени земјоделски површини и намалена примена на вештачки ѓубрива.

Дека најголем удел во вкупните емисии на амонијак во 2020 година има NFRкатегоријата 3Земјоделство може да се види од следниот графички приказ.

Графикон 2: Удел во вкупните национални емисии на NH₃ по NFRкатегории во 2020 година

NFR категоријата 3 Земјоделство е клучен извор на емисија на амонијак во целиот прегледен период 1990-2020 година со удел од над 85% во текот на целиот период (92% во 1990 година, додека во 2020 година 90%). Со цел да се утврди уделот на подкатегориите во категоријата 3 Земјоделство,даден е преглед за емисиите на амонијак во целиот период по NFR подкатегории.

Графикон 3.  Eмисии на NH₃ oд NFR категоријата земјоделство по подкатегории на годишно ниво во периодот 1990-2020

Најголем удел во вкупните емисии на амонијак имаат подкатегориите: одгледување млечни крави (24.3% во 2020 година), урина депозитирана од тревопасни животни (13,6% во 2020 година), употреба на ѓубриво од животни (22.4% во 2020 година). Состојбата е слична и во претходните неколку години, додека во 1990 година поголем е уделот од урина депозитирана од тревопасни животни (20%), додека уделот на одгледуваните млечни крави учествува со 14%, што произлегува од поголемиот број на вкупно одгледувани тревопасни животни во минатото.

Кај NFR категоријата, 1.А.4 – Други сектори учеството во вкупните емисии на NH₃ и во 1990 година и во 2020 учествува со удел од 7%,. Во 2020 година во однос на 1990 година емисиите се редуцирани за 50% , а во споредба со 2019 година се зголемени за 2%. Причината за ова во NFR категорија 1.А.4 – Други сектори е согорувањето на фосилни горива од страна на домаќинствата, комерцијалните и административни објекти, пред се дрва, и трендот на емисиите на NH₃ од оваа NFR категорија го следи трендот на потрошувачка на дрва во земјата од страна на домаќинствата, комерцијалните и административните објекти.

Со цел пак да се утврди дали е постигната целта за оваа загадувачка супстанца согласно националното законодавство и меѓународните договори даден е приказ на емисиите на амонијак во последните три години споредбено со националната граница-плафон.

Графикон 4. Споредба на националните емисии на NH₃ во период 2018-2020 година со горната граница-плафон за 2010 година

Според прикажаните годишни пресметани емисии на амонијак, нашата земја е во согласност со националната граница-плафон за амонијак од 12kt, наведена во националното законодавство за 2010 година согласно директивата 2001/81/ЕC и во Анекс II од Гетеборшкиот протокол во однос на оваа загадувачка супстанца.

Опфат на податоци: excel

Извор на податоци: Министерство за животна средина и просторно планирање

Користените податоци се вкупните национални емисии и емисиите категоризирани по NFR категории кои ЕЕА земјите членки и земјите соработнички ги доставуваат до ЕЕА и Секретаријатот на Обединетите Нации. Податоците се достапни по земја на следната веб страна:  https://cdr.eionet.europa.eu/mk/un/clrtap/inventories/envyixaja. Податоците користени во овој извештај се во согласност со испратените податоци.

Вкупните национални емисии на јаглерод моноксид за1990 година изнесуваа 132.4 kt. Во 2020 година вкупните емисии изнесуваат 49.5 kt и во однос на 1990 година се намалени за 63%, додека во однос на 2019 година се намалени за 8%.

Трендот на вкупните емисии на јаглерод моноксид во периодот 1990-2020 година е прикажан на следниот графикон.

Графикон 1. Тренд на вкупни емисии на јаглерод моноксид во периодот 1990-2020 година

Трендот на вкупните емисии на CO во периодот 1990-2004 е генерално постојан со некои, во одредени години малку поизразени пикови (максимум во 2000 година со вредност од 144.1 kt и поголеми падови во 1991 и 2001 година). Во периодот 2005-2020 година трендот е општо гледано опаѓачки при што во 2005 година се забележува поголемо намалување на вкупните емисии на CO со вредност од 91 kt. Во овој период 2005-2020 година трендот е благо опаѓачки со исклучок на малите растечки пикови во 2012 и 2016 година додека во 2020 година се јавува најниската вредност на вкупни годишни емисии на јаглерод моноксид за целиот прегледен период 1990-2020 година со вредност од 49.5 kt.

Уделот на одделните NFRкатегории во вкупните емисии на CO за 2020 година може да се увиди и од приказот на Графикон 2.

Графикон 2: Удел во вкупните национални емисии на CO по сектори во 2020 година

Клучни извори на емисии на јаглерод моноксид се согорување на фосилни горива од Домаќинствата, комерцијалните и административните објекти и согорување на течните горива од Сообраќајот (Транспортот), во целиот период 1990-2020 година. Ова, може да се забележи од следниот графикон каде се даден емисиите на CO за целиот прегледен период 1990-2020 година по NFR категории.

Графикон 3. Eмисии на CO по NFR категории на годишно ниво во периодот 1990-2020 година

Од направената анализа на различните NFR категории во прегледниот период може да се донесат следните заклучоци:

NFR категоријата 1.А.4 – Други сектори (домаќинства, комерцијален, административен) во 1990 година учествува во вкупните емисии на CO со удел од 51%, додека во 2020 година, нејзиниот удел е 68%. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се намалени за повеќе од половина, односно за 51%, додека во однос на 2019 година се незначително зголемениза 1%.

Може да се каже дека трендот на вкупните годишни емисии на CO од NFR категоријата 1А4 Други сектори генерално зависи од количината на потрошувачка на дрва од страна на домаќинствата, комерцијалните и административните објекти и со одредени мали отстапувања го следи вкупниот тренд на годишните емисии на јаглерод моноксид од сите категории.

NFR категоријата 1.А.3 – Транспорт во 1990 година учествува во вкупните емисии на CO со удел од 39%, додека во 2020 година, нејзиниот удел е 11%. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се намалени дури за 90%, додека во однос на 2019 година за високи 29%. Најголем удел во емисиите на CO од оваа NFR категорија има подкатегоријата патнички возила, односно трендот на емисиите на јаглерод моноксид го следи оној на бројот на патнички возила и изминат пат од нивна страна. Треба да се напомене дека за периодот 2005-2020 година применето е ниво 3 на методологија односно моделот COPERT V додека за претходниот период ниво 1 методологија односно постои неконзистеност на применетата методологија на чие изедначување ќе се работи понатаму.

NFR категоријата 1.А.2 – Согорување во производни индустрии и градежништво во 1990 година учествува во вкупните емисии на CO со удел од само 4%, додека во 2020 година, нејзиниот удел е 10%, што не се должи на некоја зголемената емисија на CO од оваа NFR категорија по апсолутна вредност туку намалувањето на емисиите на CO од NFR категориите 1.А.4 – Други сектори и 1.А.3 – Транспорт. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се намалени за 18%, додека во однос на 2019 година се намалени за 29%.

NFR категоријата 5 – Отпад во 1990 година учествува во вкупните емисии на CO со удел од само 2%, додека во 2020 година, нејзиниот удел е зголемен и изнесува 7%. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се зголемени за 59% (заради зголемената количина депониран цврст отпад), додека во однос на 2019 година за 2%.

Останатите NFR категории се незначителни извори на емисии на јаглерод моноксид.

Опфат на податоци: excel_1, excel_2

Извор на податоци: Министерство за животна средина и просторно планирање

Користените податоци се вкупните национални емисии и емисиите категоризирани по NFR категории кои ЕЕА земјите членки и земјите соработнички ги доставуваат до ЕЕА и Секретаријатот на Обединетите Нации. Податоците се достапни по земја на следната веб страна: https://cdr.eionet.europa.eu/mk/un/clrtap/inventories/envyixaja.Податоците наведени во овој индикатор се целосно во согласност со испртените податоци.

Вкупните национални емисии на HCB во 1990 година изнесуваа 44.3 kg. Во 2020 година вкупните емисии се драстично намалени на 0.15 kg и во однос на 1990 година се намалени за 99.5%. Во однос на 2019 година вкупните емисии се намалени за 96.5% заради немање емисии од категоријата индустрија која до 2019 година беше убедливо најголемиот извор на емисија на оваа загадувачка супстанција (96.7% во 2019 година).

Пикот на емисиите во 1999 и 2002 година се должи на зголемено секундарно производство на алуминиум. Значителното намалување на емисиите помеѓу 2003 и 2004 година е исто така предизвикано затварање на инсталација за производство на алуминиум. Од тогаш па натаму, нивото на емисија останува прилично пониско, но сепак со благи флуктуации кои зависат од производството на алуминиум. Најважните намалувања може да се забележат во секторот 2 Индустриски процеси (производство на алуминиум). Поради немање емисии на оваа загадувачка супстанца од производство на алуминиум (главна подкатегорија од која потекнуваат емисиите на HCB), емисиите се значително пониски во 2020 година кога изнесувале 0.15 kg во споредба со 2019 година кога изнесувале 4.4 kg. Ова може да се забележи на следниот графикон.

Графикон 1. Тренд на вкупни емисии на HCB во периодот 1990-2020 година

Оценката на уделите на различните сектори во 2020 година е направена преку пресметка на емисиите по NFR категории. Уделот на клучниот сектор 2 Индустриja (производство) во вкупните емисии на HCB за 2020 година може да се увиди и од приказот на Графикон 2.

Графикон 2: Удел во вкупните национални емисии на HCB по NFR категории во 2020 година

Најголем удел во вкупните годишни емисии на HCB, историски гледано во целиот период 1990-2019 година, има NFR категоријата 2 Индустриски процеси, и тоа убедливо со најголемо учество со подкатегориите Производство на алуминиум, а со далеку помал удел и подкатегоријата Производство на железо и челик. Во 2020 година клучен извор е подкатегоријата Отпад и оваа година има различен удел на емисиите споредбено со претходниот период, со напомена дека во 2020 година емисиите на HCB, по апсолутна вредност,се сведени на минимум.

На следниот графикон е прикажан тренд на емисии на HCB во периодот 1990-2020 година по NFR категории.

Графикон 3. Eмисии на HCB по NFR категории на годишно ниво

Опфат на податоци: excel_1, excel_2

Извор на податоци: Министерство за животна средина и просторно планирање

Користените податоци се вкупните национални емисии и емисиите категоризирани по NFR категории кои ЕЕА земјите членки и земјите соработнички ги доставуваат до ЕЕА и Секретаријатот на Обеденитетите нации. Податоците се достапни по земја на следната веб страна:.

Во однос на исполнување на барањата од зацртаните цели согласно националните и меѓународните документи може да се заклучи следното:

Во однос на Протоколот кон Конвенцијата за далекусежно прекугранично загадување на воздухот од 1979 година за контрола на испуштањето перзистентни органски загадувачи, според кој емисиите во годината n-2 (каде n e тековната година) треба да не ги надминуваат емисиите во базната година (која за нашата земја е 1990 година), нашата земја е во согласност со овој протокол во однос на пресметаните емисии на хексахлоробензен (HCB) за 2020 година.

Вкупните национални емисии на Pb во 1990 година изнесуваа 232.5 t. Во 2020 година вкупните емисии изнесуваат 2.27 t и во однос на 1990 година се намалени за 99%, додека во однос на 2019 година се намалени за 20%, со забелешка дека вкупните емисии на олово во 2020 година имаат историски најниска вредност земајќи го предвид целиот разгледуван период 1990-2020 година.

Трендот на емисии на оловото е прикажан на следниот графикон.

Графикон 1. Тренд на вкупни емисии наPb во периодот 1990-2020 година

Од гледиште на причините за трендот на вкупните годишни емисии на олово целиот период 1990-2020 година генерално може да се подели на три дела и тоа: период 1990-2003 кога работи Топилницата за олово и цинк во Велес и се користи оловен бензин во транспортот, еден меѓупериод од две години 2004-2005 година кога престанува со работа Топилницата и започнува употребата на безоловен бензин во транспортот и период 2006-2020 година кога не работи Топилницата во Велес и се употребува само безоловен бензин од кој период се и ниските вкупни годишни емисии на олово и овој тренд се задржува до денес.

И покрај тоа што во деведесетите години клучни извори се индустриското производство и сообраќајот, поинаква е состојбата денес.

Уделот на одделните NFR категории во вкупните емисии на Pb за 2020 година е прикажан на Графикон 2.

Графикон 2: Удел во вкупните национални емисии на Pb по NFR категории во 2020 година

На следниот графикон е прикажан тренд на емисии на олово во периодот 1990-2020 година по NFR категории.

Графикон 3. Eмисии на Pb по NFR категории на годишно ниво во периодот 1990-2020 година

Историски гледано најголем удел во вкупните годишни емисии на Pb имаат две NFR категории и тоа: 2 Индустриски процеси и 1.А.3 Транспорт и тоа заради подкатегоријата Производство на олово (Топилница за олово и цинк во Велес) и употреба на оловен бензин од страна на возилата. Историски гледано останатите NFR категории имаат минимален удел во вкупните емисии на олово. Во 2020 година значаен удел изразен во проценти во вкупните емисии имаат пет (5) NFR категории и тоа: 1.A.4 Други сектори (домаќинства, комерцијален, административен), 1.А.2 – Согорување од индустриски процеси и градежништво, 1.А.1 – Производство на енергија, 2 – Индустриски процеси и 1.А.3 Транспорт , но гледано од аспект на апсолутна вредност на вкупни емисии на олово во тони се работи за навистина многу мали вредности од околу 2.27 t.

NFR категоријата 2 – Индустриски процеси во вкупните емисии на Pb во 1990 година учествуваше со 59%, додека во 2020 година, нејзиниот удел изнесува 13.5%. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се намалени за повеќе од 99%, додека во однос на 2019 година се намалени за 24%. Емисиите од оваа NFR категорија, во периодот 1990-2004, пред се должат на подкатегоријата Производство на олово (Топилницата во Велес), а во периодот 2005-2020 година, кога апсолутните вредности на емисија на олово се далеку помали, од подкатегоријата Производство на железо и челик.

NFR категоријата 1.А.3 – Транспорт (која го вклучува патниот и непатниот сообраќај) во вкупните емисии на Pb во 1990 година учествуваше со 39%, додека во 2020 година, нејзиниот удел изнесува 11%. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се намалени за повеќе од 99%, додека во однос на 2019 година се намалени за 15%. Емисиите од оваа NFR категорија, во периодот 1990-2005, пред се должат на употребата на оловен бензин кога вредностите на емисија од оваа подкатегорија се мошне високи, додека во периодот 2006-2020 година, кога е прекината употребата на оловен бензин, емисиите на олово се ниски, особено во периодот 2008-2020 година кога тие може да се каже се минимални.

NFR категоријата 1.А.2 – Согорување од индустриски процеси и градежништво во вкупните емисии на Pb во 1990 година учествуваше со помалку од 1%, додека во 2020 година, нејзиниот удел изнесува 24%. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се намалени за 5%, додека во однос на 2019 година се намалени за 35%. Овие емисии главно доаѓаат од согорување на лигнит во производните процеси во Производство на железо и челик и други индустрии. Сепак по апсолутна вредност годишните емисии од оваа NFR категорија се ниски.

NFR категоријата 1.А.4 – Други сектори во вкупните емисии на Pb во 1990 година учествуваше со помалку од 1%, додека во 2020 година, нејзиниот удел изнесува 29%. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се намалени за 41%, додека во однос на 2019 година се незначително намалени за 1%. Овие емисии главно доаѓаат од согорување на дрва во домаќинствата и административните објекти и употребата на мали домашни и земјоделски алатки на гориво од страна на домаќинствата. Сепак по апсолутна вредност годишните емисии од оваа NFR категорија се ниски.

NFR категоријата 1.А.1 Производство на енергија во вкупните емисии на Pb во 1990 година учествуваше со помалку од 1%, додека во 2020 година, нејзиниот удел изнесува 19%. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се намалени за 51%, додека во однос на 2019 година се намалени за 23%. Овие емисии главно доаѓаат од согорување на лигнит во термоелектраните за производство на електрична енергија, РЕК Битола и РЕК Осломеј. Сепак по апсолутна вредност годишните емисии од оваа NFR категорија се ниски.

Останатите NFR категории се незначителни извори на емисии на Pb.

Во однос на исполнување на барањата од зацртаните цели согласно националните и меѓународните документи може да се заклучи следното:

Во однос на Протоколот кон Конвенцијата за далекусежно прекугранично загадување на воздухот од 1979 година за тешки метали, според кој емисиите во годината n-2 (каде n e тековната година) треба да не ги надминуваат емисиите во базната година (која за нашата земја е 1990 година), нашата земја е во согласност со овој протокол во однос на пресметаните емисии на олово (Pb) за 2020 година.

Опфат на податоци: excel_1, excel_2

Извор на податоци: Министерство за животна средина и просторно планирање

Користените податоци се вкупните национални емисии и емисиите категоризирани по NFR категории кои ЕЕА земјите членки и земјите соработнички ги доставуваат до ЕЕА и Секретаријатот на Обединетите нации. Податоците се достапни по земја на следната веб страна: https://cdr.eionet.europa.eu/mk/un/clrtap/inventories/envyixaja. Податоците користени во овој извештај се во согласност со испратените податоци.

Вкупните национални емисии на Cd во 1990 година изнесуваа 1.6 t. Во 2020 година вкупните емисии изнесуваат 0.21 t и во однос на 1990 година се намалени за 87%, а во однос 2019 се намалени за 8%.

Од гледиште на трендот на вкупните годишни емисии на кадмиум и причините за истиот, целиот период 1990-2020 година генерално може да се подели на два дела и тоа: период 1990-2004 година, кога работи Топилницата за олово и цинк во Велес и кога се забележуваат највисоките емисии на оваа загадувачка супстанца во 1995-1996 година и со надолен тренд од 1998 до 2005 година, и период 2005-2020 година кога престана со работа Топилницата во Велес како главен извор на емисија на кадмиум, од кога трендот е стабилен. Ова може да се забележи и на следниот графикон.

Графикон 1. Тренд на вкупни емисии на Cd во периодот 1990-2020 година

Уделот на одделните NFRкатегорииво вкупните емисии на Cd за 2020 година е прикажан на Графикон 2.

Графикон 2: Удел во вкупните национални емисии на Cd по NFR категории во 2020 година

Дистрибуцијата на извори во 2020 е поинаква со онаа во периодот 1990-2004 година. За да се направи преглед на уделите по категории во целокупниот период од каде може да се забелeжи и промената на доминантните извори во вкупните национални емисии на оваа загадувачка супстанца, даден е следниот графички приказ.

Графикон 3. Eмисии на Cd по NFR категории на годишно ниво во периодот 1990-2020 година

NFR категоријата 2 – Индустриски процеси во вкупните емисии на Cd во 1990 година учествуваше со 79%, додека во 2020 година, нејзиниот удел изнесува 11%. Големиот удел на оваа категорија се до 2004 година се забележува и на графичкиот приказ. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се намалени за 98% (заради неработењето на Топилницата во Велес) , додека во однос на 2019 година се намалени за 25%.

NFR категоријата 1.А.4 – Други сектори (домаќинства, комерцијални и административни капацитети) во вкупните емисии на Cd во 1990 година учествуваше со 13%, додека во 2020 година, нејзиниот удел изнесува 51%. Оваа категорија добива улога на клучен извор заради значителното намалување на емисиите од NFR категоријата 2 – Индустриски процеси. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се намалени за 48% (намалена количина на потрошувачка на дрва за согорување во домаќинствата и административните објекти), додека во однос на 2019 година се незначително зголемени за 2%.

NFR категоријата 1.А.1 – Производство на енергија во вкупните емисии на Cd во 1990 година учествуваше со 7%, додека во 2020 година, нејзиниот удел изнесува 25%. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се намалени за 53%, додека во однос на 2019 година се намалени за 23%.

Останатите NFR категории се помали или незначителни извори на емисии на Cd.

Во однос на исполнување на барањата од зацртаните цели согласно националните и меѓународните документи може да се заклучи следното:

Во однос на Протоколот кон Конвенцијата за далекусежно прекугранично загадување на воздухот од 1979 година за тешки метали, според кој емисиите во годината n-2 (каде n e тековната година) треба да не ги надминуваат емисиите во базната година (која за нашата земја е 1990 година), нашата земја е во согласност со овој протокол во однос на пресметаните емисии на кадмиум (Cd) за 2020 година.

Опфат на податоци: excel_1, excel_2

Извор на податоци: Министерство за животна средина и просторно планирање

Користените податоци се вкупните национални емисии и емисиите категоризирани по NFR категории кои ЕЕА земјите членки и земјите соработнички ги доставуваат до ЕЕА и Секретаријатот на Обединетите нации. Податоците се достапни по земја на следната веб страна : https://cdr.eionet.europa.eu/mk/un/clrtap/inventories/envyixaja. Податоците користени во овој извештај се во согласност со испратените податоци.

Вкупните национални емисии на Hg во 1990 година изнесуваа 0.645 t. Во 2020 година вкупните емисии изнесуваат 0.165 t и во однос на 1990 година се намалени за 74%, додека во однос на 2019 година се намалени за 23%.

Трендот на вкупните годишни емисии на Hg во периодот 1990-2020 година може да се опише како променлив со наизменични намалувања и зголемувања на вкупните годишни емисии и генерално во најголемиот дел од овој период тој зависи од емисиите на жива од две NFR категории и тоа: 2 – Индустриски процеси и 1.А.1 – Производство на енергија. Во периодот 1990-2004 најголем удел во вкупните годишни емисии на Hg има NFR категоријата 2 -Индустриски процеси пред се преку подкатегоријата, Производство на цинк и во помала мерка Производство на железо и челик и општиот тренд во овој период генерално е последица на трендот од оваа NFR категорија. Големиот пад на вредноста на вкупните емисии во периодот 2002-2005 година е резултат на пад на производството на цинк во топилницата во Велес. Со престанок на работењето на Топилницата за олово и цинк во периодот 2005-2020 година најголемо учество во вкупните емисии на жива има NFR категоријата 1.А.1 – Производство на енергија преку согорувањето на јаглен во термоелектраните РЕК Битола и РЕК Осломеј и во овој период вкупните емисии на Hg општо гледано се два до три пати помали од оние во претходниот период (1990-2004 година). Во периодот 2005-2020 година општиот тренд генерално е последица на трендот од NFR категоријата 1.А.1 – Производство на енергија. Вкупниот тренд може да се види на следниот графикон.

Графикон 1. Тренд на вкупни емисии наHg во периодот 1990-2020 година

Уделот на одделните NFR категории во вкупните емисии на Hg за 2020 година е прикажан на Графикон 2.

Графикон 2: Удел во вкупните национални емисии на Hg по NFR категории во 2020 година

Moже да се забележи дека клучни категории во вкупните емисии на жива се: 1.А.1 -Производство на енергија, 2 Индустриски процеси и 1.А.2 – Согорување во производни индустрии и градежништво.

Дистрибуцијата на извори на емисии на Hg во 2020 е поинаква со онаа во периодот 1990-2004 година. За да се направи преглед на уделите по NFR категории во целокупниот период 1990-2020 година, и да се утврди промената на доминатните извори во вкупните национални емисии на оваа загадувачка супстанца, даден е следниот графички приказ.

Графикон 3. Eмисии на Hg по NFR категории на годишно ниво во периодот 1990-2020 година

Од графичкиот приказ и направените анализи, може да се изведат следните заклучоци:

NFR категоријата 2 – Индустриски процеси во вкупните емисии на Hg во 1990 година учествуваше со 65%, додека во 2020 година, нејзиниот удел изнесува 21%. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се намалени за 92% (пред се заради неработењето на Топилницата во Велес) , додека во однос на 2019 година се намалени за 12%.

NFR категоријата 1.А.1 – Производство на енергија во вкупните емисии на Hg во 1990 година учествуваше со 27%, додека во 2020 година, нејзиниот удел изнесува 51%. Зголемувањето на учеството на оваа NFR категорија во вкупните годишни емисии на жива не е заради зголемената емисија од оваа NFR категорија туку заради големото намалување на емисиите од NFR категоријата 2 – Индустриски процеси. Така, во 2020 година емисиите од NFR категоријата 1.А.1 – Производство на енергија во однос на 1990 година се намалени за 51% (помалото количество на јаглен кое се согорува во термоелектраните пред се заради значајното редуцирано работење на РЕК Осломеј особено во последните години), додека во однос на 2019 година се намалени за 24% заради намаленото количество согорен јаглен за производство на електрична енергија од РЕК Битола. Целиот период 1990-2020 година во однос на емисиите на Hg од оваа NFR категорија може да се подели на два дела: периодот 1990-2012 година кога трендот генерално со мали исклучоци може да се каже дека е постојан и кога двете термоелектрани, РЕК Битола и РЕК Осломеј, работат контининуирано, и периодот 2013-2020 година кога се забележува значаен пад во емисиите на жива заради работењето на РЕК Осломеј само неколку месеци во годината со што е намалена вкупната потрошувачка на јаглен.

NFR категоријата 1.А.2 – Согорување во индустриски процеси и градежништво во вкупните емисии на Hg во 1990 година учествуваше со 5%, додека во 2020 година, нејзиниот удел изнесува 20%. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се намалени за 5%, додека во однос на 2019 година се намалени за 35%.

Останатите NFR категории се помали или незначителни извори на емисии на Hg.

Во однос на исполнување на барањата од зацртаните цели согласно националните и меѓународните документи може да се заклучи следното:

Во однос на Протоколот кон Конвенцијата за далекусежно прекугранично загадување на воздухот од 1979 година за тешки метали, според кој емисиите во годината n-2 (каде n e тековната година) треба да не ги надминуваат емисиите во базната година (која за нашата земја е 1990 година), нашата земја е во согласност со овој протокол во однос на пресметаните емисии на жива (Hg) за 2020 година.

Опфат на податоци: excel_1, excel_2

Извор на податоци: Министерство за животна средина и просторно планирање

Користените податоци се вкупните национални емисии и емисиите категоризирани по NFR категории кои ЕЕА земјите членки и земјите соработнички ги доставуваат до ЕЕА и Секретаријатот на Обединетите нации. Податоците се достапни на следната веб страна:https://cdr.eionet.europa.eu/mk/un/clrtap/inventories/envyixaja. Податоците користени во овој извештај се во согласност со испратените податоци.

Вкупните национални емисии на As во 1990 година изнесуваа 2.38 t. Во 2020година вкупните емисии изнесуваат 0.45 t, што претставува историски минимум за периодот 1990-2020 година, и во однос на 1990 година се намалени за 81%, додека во однос на 2019 година се намалениза 23%.

Трендот на вкупните годишни емисии на As во периодот 1990-2020 година може, со исклучок на периодот 1994-1998 година кога трендот е изразено растечки, генерално да се опише како опаѓачки со одредени помали флуктуации (зголемувања во одредени години), со забелешка дека во 2019 година се забележува зголемување на емисиите во однос на периодот 2017-2020 година (во 2017 и 2020 година, кога емисиите на арсен незначително се разликуваат, е и историскиот минимум на вкупното годишно количество на емисии на арсен во воздух), при што во најголемиот дел од овој период тој зависи од емисиите на арсен од две NFR категории и тоа: 2 – Индустриски процеси и 1.А.1 -Производство на енергија. Во периодот 1990-2002 најголем удел во вкупните годишни емисии на As има NFR категоријата 2 – Индустриски процеси пред се преку подкатегоријата Производство на олово и во помала мерка Производство на железо и челик, а помал удел има NFR категоријата 1.А.1 – Производство на енергија и општиот тренд во овој период генерално е последица на трендот од NFR категоријата 2 – Индустриски процеси. Големиот пад на вредноста на вкупните емисии во периодот 2002-2005 година е резултат на пад на производството на олово во топилницата во Велес. По престанокот на работењето на Топилницата за олово и цинк во 2004 година во периодот 2005-2020 година, гореспоменатите NFR категории се менуваат по важност па, најголемо учеството во вкупните емисии на арсен има NFR категоријата 1.А.1 – Производство на енергија, како резултат на согорувањето на јаглен во термоелектраните РЕК Битола и РЕК Осломеј, а помало од NFR категоријата 2 Индустриски процеси (преку подкатегоријата Производство на железо и челик) и во овој период вкупните годишни емисии на арсен општо гледано се два-три пати помали од оние во претходниот период (1990-2004 година). Во периодот 2005-2020 година општиот тренд генерално е последица на трендот од NFR категоријата 1.А.1 – Производство на енергија и генерално зависи од количеството на согорен јаглен во термоелектраните РЕК Битола и РЕК Осломеј. Целокупниот тренд може да се види на следниот графикон.

Графикон 1. Тренд на вкупни емисии наAS во периодот 1990-2020 година

Уделот на одделните NFRкатегорииво вкупните емисии на As за 2020 година е прикажан на Графикон 2.

Графикон 2: Удел во вкупните национални емисии на As по NFRкатегории во 2020 година

Moже да се забележи дека клучна NFRкатегорија на емисија на арсен во 2020 година е 1.A.1 -Производство на енергија со 92.6%.

Дистрибуцијата на изворите на емисија во 2020 година е поинаква со онаа во периодот 1990-2004 година. За да се направи преглед на уделите по NFRкатегории во целокупниот период од каде може да се забележи и промената на доминатните извори во вкупните национални емисии на оваа загадувачка супстанца, даден е следниот графички приказ.

Графикон 3. Eмисии на Asпо NFR категории на годишно ниво во периодот 1990-2020 година

NFR категоријата 2 – Индустриски процеси во вкупните емисии на As во 1990 година учествуваше со 62.7%, додека во 2020 година, нејзиниот удел изнесува 1%. Во 2020 година емисиите од оваа NFR категорија во однос на 1990 година се намалени за 99.7% (заради неработењето на Топилницата во Велес и изменетата методологија на пресметка на емисиите од подкатегоријата Производство на железо и челик), додека во однос на 2019 година се намалени за 13.4%. NFRкатегоријата 1.А.2 – Согорување во производни индустрии и градежништво во 2020 година учествува со 3.6%, додека во 1990 година учествуваше со помалку од 1%, при што вкупните емисии на арсен од оваа категорија во 2020 година се намалени за 6.8% споредбено со 1990 година, а за 35.6% во однос на 2019 година.

NFR категоријата 1.А.1 – Производство на енергија во вкупните емисии на As во 1990 година учествуваше со 36%, додека во 2020 година, нејзиниот удел изнесува 92.6%. Зголемувањето на учеството на оваа NFR категорија во вкупните годишни емисии на арсен не е заради зголемената емисија од оваа NFR категорија туку заради големото намалување на емисиите од NFR категоријата 2 – Индустриски процеси. Така, во 2020 година емисиите од NFR категоријата 1.А.1 – Производство на енергија во однос на 1990 година се намалени за 51.3% (помалото количество на јаглен кое се согорува во термоелектраните пред се заради значајното редуцирано работење на РЕК Осломеј особено во последните години), додека во однос на 2019 година се намалени за 23.3%, заради помалото количество согорен јаглен во термоелектраната РЕК Битола. Целиот период од 1990 до 2020 година во однос на емисиите на As од оваа NFR категорија може да се подели на два дела во однос на трендот: периодот 1990-2012 година кога трендот генерално со мали исклучоци може да се каже дека е постојан и кога двете термоелектрани, РЕК Битола и РЕК Осломеј, работат контининуирано, и периодот 2013-2020 година кога се забележува значаен пад во емисиите на арсен заради намаленото работење на РЕК Осломеј, а во последните години од само неколку месеци во годината, со што е намалена вкупната потрошувачка на јаглен, а со тоа намалена е и вкупната влезна топлотна моќ на лигнитот во термоелектраните.

Останатите NFR категории се незначителни извори на емисии на As.

Во однос на исполнување на барањата од зацртаните цели согласно националните и меѓународните документи може да се заклучи следното:

Направена е инвентаризација по EMEP/EEA Упатството за инвентар на емисии на загадувачки супстанци во воздух, која како цел има редовна инвентаризација на As, во тони на година, по принципот n-2, каде n е тековната година.

Опфат на податоци: excel_1, excel_2

Извор на податоци: Министерство за животна средина и просторно планирање

Користените податоци се вкупните национални емисии и емисиите категоризирани по NFR категории кои ЕЕА земјите членки и земјите соработнички ги доставуваат до ЕЕА и Секретаријатот на Обеденитетите нации. Податоците се достапни на следната веб страна : https://cdr.eionet.europa.eu/mk/un/clrtap/inventories/envyixaja.

За овој индикатор направена е анализа на обработени податоци за емисии на: NOx, SOx, NMVOC, Cd, Hg, Pb и PM10 за период 2010 – 2022. Податоците се земени од постоечкиот инвентар на загадувачки супстанци во воздухот со кои се известува кон Конвенцијата за прекуграничен пренос на аерозагадување. За овој индикатор како референтна година е земена 2010.

Инвентарот на загадувачки супстанци во воздухот е подготвен согласно податоците од индустријата која има А и Б ИСКЗ дозволи за која има расположливи податоци и податоци од Државниот завод за статистика за количина на применети горива во сектор Индустрија. Подготвен е од страна на МИЦЖС како дел од обврските за известување кон Конвенцијата за далекусежно прекугранично загадување на воздухот.

Емисии на NOx

Трендот на количината на емисии на NOx за периодот 2010 – 2022 во споредба со референтната година 2010 бележи значително опаѓање освен за 2011 и 2019 година кога е забележан мал пораст на емисиите како што е прикажано на Графикон 3.

Во 2011 со зголемувањето на количината на емисиите за околу 9% се достигнува и максималната количина на емисии на NOx за периодот 2010 – 2022. Ова зголемување се должи на користење на голема количина на јаглен во сите електрани и топлани. Во следните години се забележува намалување на емисиите кое се должи на  намалување на работата на електраната РЕК Осломеј од 12 на 5 месеци годишно и намалување на потрошувачката на јаглен до 60%, вклучително и гасификација на топланите. Помалите емисии на NOx во 2013 година во однос на 2012 година се резултат и на модернизацијата на котлите во електрана РЕК Битола каде се инсталирани горилници со ниски емисии на NOx. Во константното намалување на емисиите на NOx од 2012 до 2022 влијае константното подобрување и модернизирање на постројките како за производство на електрична енергија (РЕК Битола и Осломеј) и топлина (ТЕ-ТО АД Скопје) која исто така има инсталиран горилници со ниски емисии на NOx. Исто така благодарение на употребата на различни видови горива и примената на иновативни технолошки методи како селективна не-каталитичка редукција на азотни оксиди (NOx), Цементарница УСЈЕ успеа од 2014 година трајно да ги намали емисиите на азотни оксиди.

Намалувањето на емисиите особено во 2016 и 2018 година се должи на гасификацијата на топланата Топлана Запад како и намаленото количество на согорен јаглен во РЕК Битола и намаленото работење на РЕК Осломеј. Од 2015 до 2016 година емисиите на овие супстанции се намалени за 22-23% поради помалата потрошувачка на јаглен и промена на користената методологија за пресметка на емисиите.

На крајот од набљудуваниот период односно во 2022 година количината на емисии на NOx изнесувале околу 38% од емисиите во 2010 година, што претставува намалување на емисиите за 62% во однос на 2010.

Графикон 3 Тренд на вкупни количини на емисии на NOx (како NO₂) во воздухот од сектор индустрија за периодот 2010-2022 година претставено како индекс (2010=100)

Емисии на NMVOC

Количината на емисиите на NMVOC за периодот 2010 – 2022 има релативно стабилен тренд на намалување во споредба со референтната година 2010. Пикови каде е забележано зголемување на количината на емисиите е за 2011, 2018 и 2019 година. Во 2011 со зголемувањето на количината на емисиите за околу 10% се достигнува и максималната количина на емисии на NMVOC за периодот 2010 – 2022.

Намалувањето на емисиите се случува поради намалената употреба на растворувачи но и поради намаленото производство во металната индустрија како и намалено согорување во преработувачките индустрии. Бидејќи NMVOC се создава при согорување, зголемување на емисиите се директно поврзани со зголемено согорување од  производство на струја и топлина како и зголемено производство на метал и железо.

NMVOC се создава при фугитивни и емисии при ископ на јаглен и согласно достапните податоци за емисиите кои се создаваат при ископ на јаглен во периодот од 2010 до 2022 година може да се забележи дека се константни. РЕК Битола, согласно А-ИСКЗ дозволата, за намалување на фугитивни емисии од одлагалиштето за јаловина, над-бункерски дел и дробилична постројка предвидува во сушните периоди да се врши прскање со раствор на вода и адитиви. Трендот на вкупни емисии на NMVOC за периодот од 2010 – 2022 е прикажан на Графикон 4.

На крајот од набљудуваниот период односно во 2022 година количината на емисии на NMVOC изнесувале околу 68% од емисиите во 2010 година, што претставува намалување на емисиите за 32% во однос на 2010.

Графикон 4 Тренд на вкупни количини на емисии на NMVOC во воздухот од сектор индустрија за периодот 2010-2022 година претставено како индекс (2010=100)

Емисии на SOx

Количината на емисиите на SOx за периодот 2010 – 2022 има тренд на намалување до 2017, и потоа од 2020 година во споредба со референтната година 2010. Двата пикови каде е забележано зголемување на количината на емисиите е во 2011 и 2019 година. Во 2019 со зголемувањето на количината на емисиите за околу 38% во однос на референтната година 2010 се достигнува и максималната количина на емисии на NMVOC за периодот 2010 – 2022.

Намалувањето на емисиите на SOx во 2013 година се тесно поврзани со промената на енергенс кои се користи во двете топлани на БЕГ односно користење на природен гас наместо мазут. 

Намалувањето на емисиите особено во 2016 година се должи на намаленото количество на согорен јаглен во РЕК Битола и намаленото работење на РЕК Осломеј. Имајќи предвид дека производството на електрична енергија е главниот извор за емисиите на SOx трендовите варираат и зависат од потрошувачката на јаглен. Од 2015 до 2016 година емисиите на овие супстанции се намалени за 22-23% поради помалата потрошувачка на јаглен и промена на методологија на пресметка.

Од 2016 до 2017 година емисиите на SOx се намалени за 13%, поради помалата потрошувачка на јаглен и мазут за производство на електрична енергија, како и намалената работа на РЕК Осломеј. Главно емисиите на SOx зависат од квалитетот и количината на јагленот кој се користи. Во 2018 и 2019 се забележува зголемување на емисиите на SOx. Зголемувањето на емисиите на SOx во 2019 година е скоро двојно во однос на 2017 година и тоа се должи на зголемената количина на согорен јаглен и мазут како и понискиот квалитет на јаглен во РЕК Битола и зголеменото производство на електрична енергија.

Од 2020 до 2022 година се бележи благо намалување на емисиите на SOx како резултат на намалената количина на согорен јаглен во РЕК Битола.

Согласно Инвентарот и Информативниот Извештај за РСМ доставен на Cdr. Eionet базата индустриите за стационарно согорување (железо и челик) во периодот од 2010 до 2022 имаат значително намалување на користење на јаглен и мазут, додека користењето на природен гас варира и бележи незначителен пад, само користењето на биомаса забележува значително зголемување особено од 2018 година. 

Согласно Инвентарот и Информативниот Извештај за РСМ доставен на Cdr. Eionet базата индустриите за стационарно согорување (неметали) во периодот од 2010 до 2022  бележат зголемено користење на мазут. Еуроникел (Фени) од 2021 година има започнато да работи со замена на 25% од горивото со биомаса. Со доаѓањето на енергетската криза на крајот од 2021 термоцентралата на мазут ТЕЦ Неготино отпочнато со работа. Трендот на вкупни емисии на SOx за периодот од 2010 – 2022 е прикажан на Графикон 5.

На крајот од набљудуваниот период односно во 2022 година количината на емисии на SOx изнесувале околу 108% од емисиите во 2010 година, што претставува зголемување на емисиите за 8% во однос на 2010.

Графикон 5 Тренд на вкупни количини на емисии на SOx (како SO₂) во воздухот од сектор индустрија за периодот 2010-2022 година претставено како индекс (2010=100)

Емисии на PM10

Количината на емисиите на PM10 за периодот 2010 – 2022 има тренд на има значително зголемување до 2013, а потоа на драстично опаѓање до крајот на периодот на набљудување. Максималната вредност на количината на емисии за периодот 2010 – 2022 е за 42% поголема од количината во референтната година и се забележува во 2013 година.

Трендот на PM10 честичките е променлив со зголемувања и опаѓања поради променливата работа на инсталациите за производство на феролегури како главен извор на националните вкупни емисии на честички. Главната причина за трендот на намалување на прашина која доаѓа од производството на електрична енергија е поради намалената потрошувачка на јаглен, но и на производството на феролегури во земјата со затворање на фабриката за феролегури Југохром во ноември 2016 година. Фабриката за цемент, Цементарница УСЈЕ, исто така претставува потенцијален извор на емисии поради тоа во текот на годините постојано вложува во поставување на најсовремени филтри со цел намалување на емисиите на прашина од печките.

На графиконот како референтна година е земена 2010 и се гледа дека емисиите на PM10 бележат тренд на опаѓање освен за 2011, 2013, 2018 како и 2022 кога се забележува зголемување на емисиите на PM10.  Трендот на вкупни емисии на PM10 за периодот од 2010 – 2022 е прикажан на Графикон 6.

Зголемувањето на емисиите на PM10 во воздухот во 2011 се должат на двојното зголемување на производство на феролегури, во 2012 емисиите бележат благ пад поради намалено производство на струја и феролегури. Во 2013 производството на феролегури се зголемило за околу 27 % иако производството на струја се намалило за 8,29 % сепак вкупните емисии бележат раст и достигнуваат максимални емисии на PM10 во периодот 2010 - 2022. Со почеток на 2014 па се до 2017 количините на емисии на PM10 бележат пад поради модернизација на термоцентралите за производство на струја како и за престанокот со работа на инсталацијата Југохром во 2016 година. Во 2018 забележано е зголемување на емисиите на PM10 за 9 % поради зголемено производство на електрична енергија. Во текот на 2018 година, по преструктуирање,  успешно бил рестартиран и модернизиран процесот за производство на никел и во јануари 2019 година фабриката од ФЕНИ Индустри станала Еуроникел Индустри и отпочнала со работа.

 Во периодот од 2019 до 2021 има намалување на емисиите на PM10 поради опаѓање на производството на електрична енергија од РЕК Битола и Осломеј, а зголемено производство на електрична енергија од хидроелектрични централи. Во 2022 зголемувањето на емисиите на PM10 се должи на зголеменото производство на електрична енергија за 9 % пропратено со зголемување на фугитивни емисии од ископ на јаглен.

На крајот од набљудуваниот период односно во 2022 година количината на емисии на PM10 изнесувале околу 21% од емисиите во 2010 година, што претставува значително намалување на емисиите за 79% во однос на 2010.

Графикон 6 Тренд на вкупни количини на емисии на PM10 во воздухот од сектор индустрија за периодот 2010-2022 година претставено како индекс (2010=100)

Емисии на тешки метали (Pb, Cd и Hg)

Количината на емисиите на тешките метали (Pb, Cd и Hg) има стабилен тренд на намалување во споредба со референтната година 2010. Пикови каде е забележано зголемување на количината на емисиите е за 2011, 2014 и 2019 година. Максималната вредност на количината на емисии за периодот 2010 – 2022 е за 10% поголема од количината во референтната година и се забележува во 2011 година. Трендот на вкупни емисии на тешки метали за периодот од 2010 – 2022 е прикажан на Графикон 7.

Количините на емисии на Pb се значително намалени почнувајќи од 2003 година како резултат на затворањето на Топилницата Злетово – Велес. Затворањето на топилницата за цинк и олово Злетово се одразува и на намалувањето на емисиите на Hg и Cd. Дополнително, позитивно влијание на намалувањето на емисиите на овие загадувачи е поради воведувањето на НДТ во инсталациите кои поседуваат А и Б ИСКЗ дозволи но и вршат мониторинг, преземаат мерки за намалување на емисиите и се грижат за унапредување и модернизација на сопствените фирми.

Како позитивен пример на примена на НДТ е во Макстил каде над челичарницата поставена е „Елефант хаус“, хауба за зафаќање на фугитивни емисии од технолошкиот процес која ги покрива двете печки во 2014 година односно два аспиратори ги извлекуваат емисиите на воздух кои преку цевковод ги носат во објект во кој се лади воздухот.

Во 2011 година се забележува раст на емисиите поради зголемување на производството на метал и железо од инсталациите во Железара како и благ пораст на зголемување на производство на струја. Во 2012 и 2013 година има пад на емисиите поради намалување на производството на железо и метал за 33,3 % и 35 % соодветно.  Во периодот од 2015 до 2017 има опаѓање на емисиите на Pb главно поради модернизација на инсталациите за производство на железо и метал кои исто така поседуваат А ИСКЗ дозволи и преземаат мерки за намалување на емисиите и се грижат за унапредување и модернизација на сопствените фирми. Во периодот од 2018 - 2022 трендот е опаѓачки но се забележува и мал пик на емисии што се должи на зголемено производство на струја и топлинска енергија како и зголеменото согорување на медицински отпад во Дрисла. Емисиите на Cd се рамномерни во текот на целиот период, додека емисиите на Hg се во постојан пад поради затварање на индустрискиот гигант Охис. 

На крајот од набљудуваниот период односно во 2022 година количината на емисии на тешки метали (Pb, Cd, Hg) изнесувале околу 28% од емисиите во 2010 година, што претставува значително намалување на емисиите за 72% во однос на 2010.

Графикон 7 Тренд на вкупни количини на емисии на тешки метали (Pb, Cd, Hg) во воздухот од сектор индустрија за периодот 2010-2022 година претставено како индекс (2010=100)

Во периодот од 2010 до 2022 година, вредноста што индустријата ја генерира за економијата - мерена со бруто додадена вредност (БДВ) - се зголемила, што покажува дека индустријата во нашата земја создава помалку емисии, бидејќи односот на испуштањата на загадувачки супстанци во воздухот со капацитетот на производството на индустриите се намалува. Вкупниот график со сите загадувачки материи и БДВ за периодот од 2010 - 2022 е прикажан на Графикон 8.

Графикон 8 Бруто додадената вредност (БДВ) на Република Северна Македонија во однос на емисиите на загадувачки супстанци во воздухот од сектор индустрија за периодот 2010-2022 година претставени како индекс (2010=100)

Направена е споредбена анализа на промената на емисиите на загадувачките материи во воздух на нашата во однос на другите земји од ЕУ-27 за 2022 година во однос на 2010 (како референтна година). На Графикон 9 е прикажана споредбата на промена на емисиите на NMVOC, NOx, SOx, Pb, Cd и Hg и PM10 од нашата земја со оние на ЕУ 27 за 2022 година во однос на 2010 година (земена како референтна).  Во РСМ  се забележува намалување на емисиите за сите параметри освен за SOx како резултат на модернизација на постројките и технологиите вклучувајќи и НДТ како и подобрување на функционирањето на релевантните институции во делот на мониторингот што овозможува брзо и соодветно постапување и реализирање на мерки. Споредено со останатите држави каде вредностите варираат воочливо е дека емисиите на SOx во сите држави се намалуваат за разлика од ситуацијата во нашата земја каде има зголемување за околу 10%. Ова зголемување се должи на согорувањето на јаглен во постројките за производство на електрична енергија, како РЕК Битола и РЕК Осломеј.  Согласно А- ИСКЗ дозволата на РЕК Битола една од активностите како мерка за намалување ан емисиите на  SOx е изградба на постројка за десулфуризација со која се очекува значително намалување на емисиите на SOx.

Графикон 9 Споредбена анализа на промената на емисиите на загадувачките материи во воздухот од сектор индустрија во однос на другите земји од ЕУ-27 за 2022 година

Опфат на податоци: excel

Извор на податоци:

Податоци достапни на сајтот на ЕЕА (Change of pollutant releases into air in EU-27 countries in the period 2010-2022) за ЕУ-27 државите додека податоците за РСМ се од Инвентарот за емисии во воздух за РСМ објавен на Eionet.

Користените податоци емисиите категоризирани по NFR категории наведени погоре кои ЕЕА земјите членки и земјите соработнички ги доставуваат до ЕЕА и Секретаријатот на Обединетите нации. Податоците се достапни по земја на следната веб страна: https://cdr.eionet.europa.eu/mk/un/clrtap/inventories/envzewhna/. Податоците користени во овој извештај се во согласност со испратените податоци.